20 اصل توسعه و پرورش خلاقیت دانش آموزان

تورنس برای توسعه ی تفکر خلاق از طریق تجارب مدرسه بیست اصل ارائه می دهد:

۱) تفکر خلاق را باارزش بدانید.

هر مربی در هر دوره باید به عقاید جدیدی که کودکان و نوجوانان طرح می کنند، توجه داشته باشد و این افراد را نشویق کند که استعداد خلاق خود را گسترش دهند. او باید به این مسئله بیش از آموزش اطلاعات اهمیت دهد؛ زیرا تفکر خلاق در کسب اطلاعات جایگاه مهمی دارد. طبیعی است اگر به تفکر خلاق اهمیت داده شود بچه ها به طرف آن کشیده می شوند. اگر انتظار داریم خلاقیت گسترش یابد، باید یاد بگیریم که آن را باارزش بدانیم.

۲) بچه ها را نسبت به محرک های محیطی حساس تر کنیم.

تقریباً در همه مطالعات اخیر درباره افراد بسیار خلاق در رشته های گوناگون، بر اهمیت حساسیت به انواع محرک های محیطی تأکید نشده است. با این همه، لازم است یادگیرندگان به انواع موضوعات و پدیده ها حساس شوند تا بتوانند زمینه مورد علاقه خود را برگزینند. در نهایت، هر دانش آموزی راه خود را خواهد یافت. برخی به زمینه های اجتماعی و بعضی دیگر به علوم تجربی کشش پیدا می کنند.

۳) دست کاری اشیا و عقاید را تشویق کنید.

بچه ها اغلب مایل اند اشیا را دست کاری و بررسی کنند و این لازمه کنجکاوی آن هاست. مطالعات ما در تفکر خلاق درباره دانش آموزان دبستانی نشان داد که بین درجه دست کاری و کیفیت و کمیت پاسخ های ابتکاری هم بستگی زیادی وجود دارد.

۴) چگونگی آزمایش منظم عقاید را یاد بدهید.

یکی از اهداف کاملاً پذیرفته شده تربیتی این است که به بچه ها، آزمون واقعیت ها را آموزش دهیم تا از دنیایی که در آن زندگی می کنند، تصویر واقعی به دست آورند. معلمان باید از کلاس های ابتدایی شروع کنند و به بچه هایشان نشان دهند که چگونه برای مشخص کردن مسئله، هر پیشنهاد را به طور منظم می آزمایند.

به عنوان نمونه، معلم یا دانش آموزان راه های گوناگون حل یک مسئله را مشخص می کنند. سپس دانش آموزان تشویق می شوند که راه های متفاوت دیگری را بیایند. بعد از تلاش برای یافتن راه های متفاوت، به آن ها اجازه داده می شود که درباره بهترین راه تصمیم بگیرند. به عقیده من این روش از سطوح پایین و حداقل از کلاس سوم قابل اجراست.

۵) تحمل عقاید تازه را افزایش دهید.

یکی از مهم ترین عیوب نظام تربیتی امروز، تأکید بسیار بر برقراری هنجارهای رفتاری است تا تولید کارهای تازه و ابتکاری حتی بعضی معلمان، دانش آموزی را که جوابی تازه و ابتکاری داده، که خلاف انتظار است، اذیت می کنند؛ در حالی که مربیان باید عقاید تازه افراد خلاق را حمایت و بچه ها را به این عمل تشویق کنند.

۶) از تحمیل یک الگوی خاص اجتناب کنید.

آزادی، یک اصل اساسی در کار خلاق است. راه های زیادی برای انجام دادن کارها وجود دارد. بنابراین، مقید کردن افراد به تبعیت از یک الگوی خاص، آثار منفی به جا می گذارد.

۷) در کلاس جوی خلاق ایجاد کنید.

کلاسی دارای جو خلاق است که فضایی آزاد داشته باشد. لازمه این امر فقدان ترس و احساس امنیت است. در ایجاد تفکر خلاق در بچه ها، تشکیل گروه های کلاسی نقش مؤثری دارد و بچه های گروه با شرکت در ایجاد افکار خلاق، احساس لذت و رضایت می کنند.

۸) به کودک یاد دهید تفکر خلاق خود را ارزشمند بداند.

بچه ها باید یاد بگیرند که به عقاید خود اهمیت بدهند. یک روش این است که عادت کنند افکارشان را یادداشت کنند. تهیه یک دفتر مخصوص برای این امر مفید است . ما اغلب بسیاری از اندیشه های خوب را از دست می دهیم؛ چون آن ها را فراموش می کنیم. پس بهتر است افکارمان را روی کاغذ بنویسیم. حتی اگر در ارزش اندیشه ای تردید داشته باشیم، بهتر است آن را ثبت کنیم؛ زیرا ممکن است در زمانی دیگر مورد نقد و بررسی قرار گیرد، تغییر کند یا اندیشه مهم دیگری را در ما برانگیزد.

۹) برای اجتناب از بدآموزی، مهارت هایی را به همسالان آموزش دهیم.

گاهی بچه های خلاق ویژگی هایی دارند که تأثیرات نامطلوبی بر دانش آموزان دیگر می گذارد؛ مانند مستقل عمل کردن، هماهنگ نبودن با دیگران و اعتنا نکردن به گروه و اهداف گروه. باید مهارت های لازم برای شناخت احساسات دیگران را به آنان بیاموزند و اجازه دهند به تنهایی کار کنند اما نه آن گونه که خود را از جمع جدا سازند.

۱۰) درباره فرایند خلاقیت اطلاعات لازم را به دانش آموزان بدهیم.

کودکان را با فرایند خلاقیت آشنا سازیم و برنامه های آموزش خلاقیت را تمرین کنیم.

۱۱) احساس ضعف در برابر شاهکارها را دور کنید.

احساس ضعف در برابر شاهکارها مانع رشد استعداد خلاق می شود. اگر معلم وقت بگذارد و جزئیات روشی را که مثلاً یک هنرمند یا نویسنده از آن استفاده کرده است، برای دانش آموزان توضیح دهد، این احساس ضعف کاهش می یابد. هنگامی که دانش آموز می فهمد یک شاهکار چه مراحلی را طی کرده است، دیگر خلق آن را ورای قدرت خودش نمی بیند.

۱۲) یادگیری خودانگیز را تشویق و ارزشیابی کنید.

کنجکاوی بچه ها سبب خودانگیزی آن ها می شود و معلمان و والدین می توانند آن را زنده نگه دارند. سازمان بندی زیاد برنامه درسی مانع خودانگیزی می شود که عامل مهمی در ایجاد خلاقیت دارد.

چگونگیارزشیابی نیز در خودانگیزی اهمیت دارد. اگر حفظ کردن جزئیات را ارزشیابی کنیم، دانش آموزان به حفظ مطالب میپردازند اما اگر ارزشیابی براساس توانایی تکمیل و کاربرد اصول باشد، آنان تلاش خواهند کرد که چنین کنند.

۱۳) خاری در پا ایجاد کنید.

یعنی توجه دانش آموزان را به یافته های بحث انگیز جلب کنید. نورشاپ عقیده دارد کسی متفکر خلاق نمی شود مگر آن که به طور مداوم خاری در پا داشته باشد بنا بر نظر او، فردی که زودرنج است، نمی تواند خلاق باشد. کسی که دارای تفکرخلاق است، دائماً با مشکلات دست و پنجه نرم می کند، به آن ها می اندیشد، تحلیل می کند و در نهایت، راه های گوناگون رفع مشکلات را از طریق شواهد تجربی و آزمایش می سنجد. معلمان می توانند در تمام سطوح خارهایی در پای افراد ایجاد کنند. در مدارس ابتدایی، می توانند انگیزه بچه ها را با طرح سوال و کمک به آن ها برای یافتن جواب تقویت کنند.

۱۴) برای تفکر خلاق ضرورت هایی ایجاد کنید.

معلمان می توانند فرصت هایی ایجاد کنند تا دانش آموزان به تفکر خلاق بپردازند. مانند استفاده از مسائلی که تا حدی مشکل باشد و به راحتی به جواب نرسد.

۱۵) موقعیت هایی برای فعالیت و فرصت هایی برای آرامش ایجاد کنید.

تقسیم اوقات به فعال و آرام در ایجاد اندیشه های تازه اهمیت دارد. اندیشه های مهم برای بعضی افراد به طور ناگهانی و هنگام اجرای فعالیت های متنوع پیش می آید. تاریخ نشان داده است که گاه ابداعات و اکتشافات در دوره های آرامش و سکوت شکل می گیرند. معلم می تواند به بچه ها کمک کند تا در روز، اوقاتی ساکت و آرام داشته باشند و تمام وقت در گروه نمانند.

۱۶) برای رسیدن به عقاید، منابع قابل دسترس فراهم کنید.

واضح است که بچه ها برای این که عقاید دیگران پی ببرند، باید به منابع دسترسی داشته باشند اما مدارس نمی توانند همه منابع لازم را در اختیار آنان قرار دهند. پس لازم است آن ها را آموزش دهند تا کمبودها را خلاقانه بپذیرند. منظور از پذیرش خلاقانه این است که فرد تلاش کند برای رسیدن به هدف، از منابع موجود حداکثر بهره را ببرد.

۱۷) عادت رسیدن به کاربرد کامل عقاید را تشویق کنید.

غالباً افرادی که به مضمون کامل عقاید نمی پردازند، نمی توانند به کشف مهمی نایل آیند؛ زیرا برای رسیدن به نتایج منطقی به اندازه کافی به مغزشان فشار نمی آورند. باید به بچه ها آموخت که گاهی نیاز است روزها، هفته ها و ماه ها به جست و جو بپردازند و یک مطلب را تا به دست آوردن شواهد کامل دنبال کنند.

۱۸) انتقاد سازنده را گسترش دهید و فقط انتقاد کردن را آموزش ندهید.

با هر موضوعی که تدریس می کنید، فرصت هایی برای تقویت و توسعه عادت و مهارت انتقاد سازنده به وجود آورید.

۱۹) کسب شناخت در رشته های گوناگون را تقویت کنید.

شناخت رشته تخصصی در ایجاد عقاید بنیادی مفید است. بسیاری از عقاید و روش هایی که در یک رشته طرح می شوند، از رشته تخصصی دیگری گرفته شده اند و در آن رشته به کار می روند.

۲۰) معلّمانی با روح حادثه جویی باشید.

بچه های بسیار خلاق روحیه حادثه جویی دارند و معلمانی که به این روحیه توجه دارند، به گسترش آن کمک می کنند. معلمانی که خود روحیه حادثه جویی دارند، این روحیه را در دانش آموزانشان نیز تقویت می کنند و در خلاق تر شدن آن ها تأثیر دارند.

منبع:
راهنمای کاربردی روش های نوین تدریس، دکتر محرم آقازاده